1. Inleiding: jaarrekening 2021
Deze jaarstukken zijn een inhoudelijke en financiële verantwoording over begrotingsjaar 2021. Wederom een jaar waarin corona en de daar bijhorende lockdowns en andere maatregelen een grote rol hebben gespeeld.
We blikken terug op wat we hebben gerealiseerd in vergelijking met wat we ons hebben voorgenomen en welke factoren dat resultaat hebben beïnvloed.
Het is een verantwoording op programmaniveau, waarbij we zijn uitgegaan van de programma’s die de raad bij de start van deze raadsperiode 2018-2022 heeft vastgesteld. We zijn tegelijkertijd met deze rekening ook bezig met de vormgeving van een programma voor de periode 2022-2026, dat kan mogelijk tot verwarring leiden. Het vertrekpunt is dus de programma-indeling van 2018-2022 en de begroting 2021. Net als op programmaniveau worden de resultaten en de afwijkingen gepresenteerd; in dit voorwoord beschouwen we de hoofdlijnen. We stellen vast dat het saldo van de jaarrekening 2021 € 287.738 positief bedraagt.
2. Koers van de begroting 2021: duurzame financiën, krachtige keuzes, kwaliteit van leven
De titel van begroting 2021 gaf al aan dat Eijsden-Margraten koos voor een realistische begroting met een mix van investeringen, bezuinigingen en tariefverhogingen, gericht op de veerkracht van onze gemeenschappen en de kwaliteiten van onze gemeente. Een begroting waarmee we zoveel mogelijk beoogden te anticiperen op de vele onzekerheden die bij de opstelling van de begroting 2021 speelden.
Richtsnoer daarbij was (en is) onze missie:
In Eijsden-Margraten staan we dicht bij het leven. Het leven van onze inwoners centraal.
Bij de opstelling van de begroting gingen we uit van 3 impactvolle ontwikkelingen die onze keuzes hebben beïnvloed:
• Gemeentefinanciën onder druk: onzekerheden op lange termijn
• Corona: onverwachte wending met grote impact
• Ontwikkelingen: de wereld verandert (transities klimaat, sociaal domein, digitalisering etc)
Waren deze ontwikkelingen al omgeven met onzekerheden en grote gevolgen; er kwamen in 2021 nog twee gebeurtenissen bij:
• De bestuurlijke consequenties naar aanleiding van de IKL-affaire.
• De watersnood als gevolg van overvloedige regenval op 14 en 15 juli
De dienstverlening en de uitvoering van primaire taken bleef met veel veerkracht, overwerk en inzet desondanks aardig op peil.
3. Financiële terugblik
In de voorbereiding voor de begroting waren de vooruitzichten voor boekjaar 2021 ronduit somber: Op Jeugdzorg verwachtten we forse, nauwelijks beïnvloedbare tekorten en een aangekondigde herverdeling van het gemeentefonds zou kunnen uitlopen op € 50-100 minder rijksbijdrage per inwoner. Er lag daarom een afgewogen pakket van bezuinigingen en tariefsverhogingen klaar, dat samen met de gemeenteraad bij de kadernota was voorbereid.
Ondanks alle onzekerheden legden wij in het najaar van 2020 een meerjarig sluitende begroting neer met licht positieve saldi voor de jaren 2021-2024. Tevens hoefden we geen verhoging van de OZB door te voeren. Een verhoging die gekoppeld was aan de mogelijke negatieve effecten van de aangekondigde herverdeling gemeentefonds.
In de 1e burap 2021 rapporteerden wij een negatieve bijstelling van - € 191.000 waarbij wij ook aangaven dat er richting 2e burap 2021 nog incidentele positieve bijstellingen te verwachten waren. In de 2e burap rapporteerden wij dan ook een positieve bijstelling van € 340.000. Een positieve bijstelling mede ingegeven door corona omdat activiteiten en plannen geen doorgang hebben kunnen vinden in 2021. Hiermee kwam het saldo naar de 2e burap uit op € 155.000 positief. In de programmarekening 2021 stellen wij het resultaat nog verder positief bij en sluiten wij het jaar 2021 af met een positief saldo van € 287.738.
4. Corona
Bij de aanvang van 2021 hadden we natuurlijk al enige ervaring met de coronapandemie. En toch was de invloed op begrotingsjaar 2021 groot. Hielden we ons in 2020 vooral bezig met lockdowns (in allerlei verschijningsvormen), basismaatregelen, op afstand werken en digitaal vergaderen, in 2021 gingen we mondkapjes dragen, kwam de vaccinatiecampagne op gang en leek het de goede kant op te gaan. Toch hebben we tot begin 2022 met vrijheidsbeperkende maatregelen moeten leven, die ook impact hadden op de uitvoering van publieke diensten en op het samenspel tussen raad, college en ambtelijke organisatie. Het digitaal vergaderen met grote groepen deelnemers ervoeren we steeds meer als een niet optimale vorm, die een echte dialoog bemoeilijkte.
De in maart 2020 opgetuigde corona-crisisorganisatie werd in 2021 regelmatig geactiveerd, meebewegend op de golven van de coronapandemie. De (niet altijd navolgbare) versoepelingen die het kabinet eind 2021 in verschillende tranches aankondigde, maakten ook dat toezicht en handhaving een hele klus was en niet altijd goed uitlegbaar aan inwoners en ondernemers.
Bestedingsvoorstellen voor de Coronareserve bestemd voor verbinding, herstel en hervorming zijn verschillende malen aan de raad voorgelegd en geaccordeerd. Een groot deel van de compensatiemiddelen die het rijk beschikbaar stelde zijn passend besteed . Voor het restant volgen in 2022 aanvullende voorstellen.
5. Watersnood
Midden in de zomer, om precies te zijn op 14 en 15 juli werden wij verrast door de gevolgen van enorme regenval in de rivieren en beken in onze streek. Hadden we op donderdag 14 juli vooral last van ‘verticale’ overstroming (regenval die wegen, paden en taluds uitholde en overvolle waterbuffers die dreigden door te breken), op 15 juli was er sprake van een ‘horizontale’ vloed. Moeder Maas liet zich van haar grimmige kant zien: de hoogte steeg tot 49,30 meter ter hoogte van ’t Bat. De in allerijl aangebrachte versterkingen hielden grotendeels stand. Hoewel enkele buurgemeenten met nog veel grotere gevolgen te maken hebben gehad, waren de gevolgen voor een klein aantal inwoners en ondernemers niet mis. De materiele schade was groot; er is een aanvraag gedaan in het kader van de Wts, de landelijke regeling tegemoetkoming waterschade.
De inzet van menskracht om het water tegen te houden, de organisatie van evacuaties, de opvang in het Cultureel Centrum in Eijsden, de nazorg en de herstelwerkzaamheden zijn alle voorbeelden van een enorme veerkracht van onze organisatie en gemeenschap waar we fier op kunnen zijn.
6. Personeel
Het jaar 2021 was ook het jaar van grote mobiliteit van personeel. Invulling van ontstane vacatures ging trager dan in voorgaande jaren. Daar zijn 2 redenen voor aan te voeren. Sinds de Wnra hebben ambtenaren net zoals andere werknemers nog maar 1 maand opzegtermijn, maar invulling kost al snel 3-4 maanden. Daarnaast hadden (en hebben) ook wij te maken met een krappe arbeidsmarkt, die maakt dat verschillende functies steeds lastiger zijn in te vullen. Dit is een van de redenen dat in er 2021 meer inhuur heeft plaatsgevonden (zie programma 5).
In 2021 stond de ambtelijke organisatie voor een grote uitdaging: de start van onze eigen sociale dienst: SEM genaamd (Sociale Zaken Eijsden-Margraten). Ondanks de korte voorbereidingstijd is het gelukt om per 1 juli de bijstandsuitkeringen te betalen vanuit Eijsden-Margraten. De inkomenszekerheid voor onze cliënten werd daarmee gewaarborgd. Gelet op de ambitieuze deadline van dit project is in de invoeringsfase met ingehuurde krachten gewerkt. Inmiddels zijn zij grotendeels vervangen door vast personeel.
Het ingezette preventief en curatief beleid gericht op het terugdringen van ziekteverzuim werpt vruchten af: van 9% in 2019, naar 7% in 2020 lag het verzuim eind 2021 op 5,6%
Eén van de onderdelen die hebben geprofiteerd van het terugdringen van het ziekteverzuim zijn de vergunningaanvragen en principeverzoeken voor bouwprojecten. Echter, het volume aan aanvragen nam in 2021 met 40% toe. De beoogde inhaalslag in combinatie met de arbeidskrapte is daarmee slechts ten dele gerealiseerd.
Medio 2021 is de organisatie gestart met Toekomstig Eijsden-Margraten (TOEM), een ontwikkelprogramma dat zich richt op de toekomstbestendigheid van de organisatie. Zie daarvoor de paragraaf bedrijfsvoering.
7. Bestuurscultuur
In he voorjaar van 2021 trad de toenmalige burgemeester af als gevolg van het IKL-dossier.
De Stichting IKL verrichtte voor vele Limburgse gemeenten jarenlang landschapsbeheer, maar kwam in zwaar weer terecht, uiteindelijk leidend tot een faillissement. Om zicht te krijgen op de mogelijke verwevenheid met de bestuurscultuur van Eijsden-Margraten in relatie tot het IKL-dossier gelastte de nieuwe burgemeester twee onderzoeken.
Een intern feitenonderzoek focuste zich op de rechtmatigheid van de relaties van de gemeente met IKL. Hieruit concludeerde men dat de bijdragen aan IKL weliswaar jaarlijks in de gemeentelijke begroting waren opgenomen, maar niet voldeden aan de spelregels die gelden vanuit de subsidieverordening. Dit onderzoek heeft geleid tot een traject versterking bedrijfsvoering, dat in 2022 van start is gegaan.
Daarnaast gaf de burgemeester opdracht tot een extern onderzoek naar mogelijke bestuurlijke onregelmatigheden, waarvoor een meldpunt werd ingericht. De onderzoekers van Necker van Naem rapporteerden over 8 separate dossiers en troffen daarin geen bestuurlijke onregelmatigheden. In de beschouwing kwamen de onderzoekers met adviezen om de bestuurscultuur transparanter en toegankelijker te maken, die worden opgepakt binnen het traject bestuurlijke vernieuwing.
8. Financiële analyse
De jaarrekening 2021 sluit met een positief saldo van € 287.738. In hoofdlijnen kan gesteld worden dat het saldo voornamelijk gevormd wordt door een negatief saldo van programma 1 (Mens en Samenleving) en een positief saldo op programma 2 (Landschap en Natuur) en 5 (Bestuur en Bedrijfsvoering). Bij programma 1 is met name hogere kosten WMO, Jeugdzorg en Inburgering de veroorzaker van het negatieve saldo. Bij programma 2 wordt het positieve saldo voornamelijk veroorzaakt door hogere opbrengsten toeristenbelasting. Bij programma 5 wordt het positieve saldo voornamelijk door lagere onderuitputting personele lasten en hogere dan geraamde ontvangen algemene uitkering.
Onderstaand volgt een overzicht van het saldo van de programma’s op hoofdlijnen. Voor een uitgebreide toelichting van deze analyse wordt verwezen naar de afzonderlijke programma’s. In de afzonderlijke programma’s is, rekening houdende met de spelregels zoals opgenomen in de financiële verordening, een analyse gemaakt van de verschillen.