Voor u ligt de eerste kadernota van deze raadsperiode. Deze kadernota bouwt voort op de meerjarenbegroting die vorig jaar unaniem door de gemeenteraad is aangenomen en waarvan het bestuursakkoord ‘’Goed leven in elke kern’’ de basis vormde.
Bij het opstellen van het bestuursakkoord en de programmabegroting vorig jaar werd reeds onderkend dat plannen maken voor de toekomst een vooruitblik is waarvan niet zeker aan te geven is hoe deze zal gaan verlopen. Reeds nu moeten we constateren dat de veranderingen en de complexiteit van de opgaven in een snel tempo toenemen. Daarbovenop komt de onvoorspelbaarheid van mondiale ontwikkelingen en de voortdurende onzekerheden op financieel vlak hetgeen directe gevolgen heeft voor het invullen van onze taken als gemeente. Deze ontwikkelingen vragen om wendbaarheid en veerkracht van onze inwoners en ondernemers, als ook van onze organisatie. Ook vraagt dit om meer strategisch inzicht met daarnaast daadkrachtig en slagvaardig handelen. Echter, hetgeen waar we voor staan, de ambitie, staat vast.
De ambitie richt zich niet alleen op de lopende bestuursperiode maar óók op die stip heel ver op de horizon waarbij we samen met onze inwoners, ondernemers en maatschappelijke organisaties blijven investeren in de gemeenschappen van al onze kernen, waarbij iedereen uitgenodigd wordt om mee te doen, iedereen ertoe doet en waar iedereen meetelt. Een ambitie waarbij we samen zorgen voor een aantrekkelijke leefomgeving met behoud van het hoge niveau van ons woon- en leefklimaat en waarin met respect voor het landschap en de natuur, onze tradities en cultuur niet alleen wij maar ook toekomstige generaties een thuis hebben en trots zijn inwoner te zijn van een van onze kernen in Eijsden-Margraten.
We hebben er voor gekozen om tijdens deze bestuursperiode vanuit een vijftal programma’s hieraan invulling geven:
1. Kwaliteit van Leven
2. Landbouw, Landschap en Plattelandseconomie
3. Duurzaamheid en Klimaatverandering
4. Wonen en Leefomgeving
5. Bestuur en Dienstverlening
Ook in de programmabegroting 2024 – 2027 vormen deze vijf programmalijnen de koers.
In deze kadernota staan we, naast economische en autonome ontwikkelingen alsmede onderwerpen die onontkoombaar zijn en op de gemeente afkomen in de aankomende jaren, stil bij een aantal belangrijke maatschappelijke ontwikkelingen die medebepalend zullen zijn voor het aanbrengen van focus in de op te stellen begroting 2024 – 2027. Aanvullend zijn meegenomen de activiteiten die volgens het Bestuursakkoord in 2024 geïnitieerd zouden worden. Daarnaast worden de financiële uitgangspunten benoemd die het kader gaan vormen voor het opleveren van een meerjarenbegroting die structureel en reëel in evenwicht is.
Aanvullend zijn meegenomen de activiteiten die volgens het Bestuursakkoord in 2024 geïnitieerd dan wel gecontinueerd worden, hetgeen per programmalijn afsluitend in de ´kruisjestabel´ is weergegeven.
De uitdagingen om te komen tot een duurzame sluitende meerjarenbegroting nemen toe. Immers, steeds vaker worden we als gemeente geconfronteerd met (economische) ontwikkelingen en opgaven die grote financiële effecten hebben en in organisatorische zin ruimte vragen om op in te kunnen spelen. Voor 2024 gaat de aandacht specifiek uit naar het volgende:
I. Aanpak strategische opgaven
We staan voor een aantal grote strategische opgaven die een extra claim leggen op ambtelijke inzet en de financiën. Het betreft onder meer de woonopgave, waarbij de opgelegde verplichtingen rondom huisvesting van statushouders vanuit het Rijk, naast het invullen van de reguliere woonbehoefte en de realisatie van een drietal gebiedsontwikkelingen (Poort van het Heuvelland, Stationsomgeving Eijsden-Margraten en kern Cadier & Keer), een grote uitdaging vormt. Daarnaast moet in deze gedacht worden aan de aanpak van mobiliteitsvraagstukken, de stikstofopgave, de transitie van de landbouw, de klimaat- en wateraanpak, de energievraagstukken en de verduurzamingsopgaven. Ook de transitie in het sociaal domein en het toekomstbestendig maken van het basisonderwijs alsmede het bibliotheekwerk in onze gemeente vragen de komende jaren extra inzet in menskracht en geld. Daarnaast zijn ontwikkelingen lopende op het gebied van bestuurlijke samenwerking die extra aandacht vragen in de positionering van onze gemeente naar de toekomst toe. Al deze opgaven hebben ook in ruimtelijke en maatschappelijke grote effecten, hetgeen vraagt om een meer samenhangende aanpak in samenwerking met inwoners en betrokken partijen.
II. Impact arbeidsmarktkrapte
De spanningen op de arbeidsmarkt speelt bijna in alle sectoren. Ook onze gemeente raakt dit. Het aantal openstaande vacatures is, in vergelijking met enkele jaren terug, relatief hoog. Op onderdelen zijn deze moeilijk in te vullen, in sommige gevallen (met name in het fysieke domein) zelfs niet via inhuur. Het vinden van geschikt personeel dat direct inzetbaar is, wordt steeds moeilijker. Dit zorgt er voor dat uitvoering geven aan de strategische opgaven en aan reguliere taken onder druk staat, hetgeen effect heeft op de dienstverlening en de werkdruk van zittende medewerkers. Er is extra financiële ruimte nodig om in te spelen op deze ontwikkelingen en het invullen van de rol van aantrekkelijk werkgever.
III Goed bestuur
Het vertrouwen in de overheid is landelijk tanende. Ook Eijsden-Margraten heeft hiermee van doen. Investeren in de relatie en het verbeteren van de beeldvorming tussen gemeente met de samenleving, zowel ambtelijk als bestuurlijk, vinden we daarom belangrijk. Hiervoor wordt verder ingezet op de doorontwikkeling van de dienstverlening, burgerparticipatie en een heldere bestuurlijke rolopvatting en rolinvulling.
Kortom, de ontwikkelingen om ons heen nemen toe en de opgaven worden complexer. Niet overal hebben we invloed op. We staan voor grote uitdagingen met vele onzekerheden, zowel voor wat betreft de inhoud als ook in financiële zin. Naast economische ontwikkelingen op het gebied van rente, inflatie, kosten van grondstoffen wordt de financiële onzekerheid voor onze gemeente ingegeven doordat op dit moment nog geen duidelijkheid bestaat omtrent de nieuwe financieringssystematiek van het gemeentefonds. Het gemeentefonds vormt de grootste inkomstenbron van de gemeente. De bijdragen vanuit het Rijk voor de jaren 2026 en verder zijn nog niet bekend. Om onze gezamenlijke ambitie voor nu en naar de toekomst te kunnen blijven waarmaken en invulling te kunnen geven aan de geschetste uitdagingen en opgaven, vraagt dit om een vitale robuuste organisatie enerzijds en daadkracht en lef in het maken van financiële keuzes anderzijds. Keuzes die de komende maanden in de voorbereidingen van het begrotingsproces en met inachtneming van de uitkomsten van de mei- en septembercirculaire verder geconcretiseerd zullen worden. Dit is de context waarbinnen deze kadernota wordt aangeboden.