Geachte raadsleden,
Hierbij bieden we u de begroting 2023-2026 aan.
De eerste begroting van een nieuwe bestuursperiode ligt voor. Na de verkiezingen van 16 maart 2022 ontstond een coalitie van de partijen VVD, EML en CDA. Deze coalitie heeft haar ambities vastgelegd in het bestuursakkoord 2022-2026 met de titel ‘Goed leven in elke kern’. In deze begroting zijn die ambities verwerkt en daarmee krijgt uw raad de gelegenheid de inhoud van het bestuursakkoord op zijn merites te beoordelen en desgewenst bij te stellen. Bij de opstelling van het bestuursakkoord waren de financiële vooruitzichten rooskleurig. Gaandeweg het proces van totstandkoming van de begroting bleek er zwaar weer op komst en hebben we moeten kiezen enkele ambities bij te stellen.
De leidraad bij het vertalen van ambities in concrete plannen is onze missie:
Eijsden-Margraten: Dicht bij het leven. Dicht bij mensen. Het leven van onze inwoners centraal.
“Goed leven in elke kern” is ons motto, maar we realiseren ons ook dat onzekere tijden en ontwikkelingen die nauwelijks te beïnvloeden zijn onze ambities zullen beïnvloeden.
Voordat we op een aantal lokale ontwikkelingen en keuzen ingaan, zoomen we eerst uit.
1. De context waarin we leven
1.1. Stapeling van crises
In de vorige begroting schreven we al “We leven in een turbulente tijd. We zijn getuige van grote veranderingen wereldwijd. Veranderingen die we soms nauwelijks kunnen duiden.”
In de loop van 2022 kwamen er een paar onverwachte en ontwrichtende ontwikkelingen bij. De oorlog die Rusland aanging door het soevereine land Oekraïne binnen te vallen heeft geleid tot ongekende gevolgen in de wereldorde, voelbaar in elk huishouden. Een direct gevolg van de oorlog en de internationale sancties tegen Rusland is dat gas, elektriciteit en voedsel flink duurder zijn geworden. Het versterkte een aantal zorgelijke ontwikkelingen. In de volksmond is dat een stapeling van crises genoemd.
We kunnen er niet om heen. Het leven van veel van onze inwoners staat onder druk; deze crises grijpen hard en pijnlijk in op het leven van alledag. Daarover hieronder meer.
1.2. Prinsjesdag en de rijksbegroting
Op het moment van schrijven van dit voorwoord zijn de algemene politieke beschouwingen van het Koninkrijk der Nederlanden gaande. Op het laatste nippertje heeft het kabinet een groot steunpakket ter compensatie van de explosief gestegen energiekosten ingebracht: het prijsplafond voor energie. De uitwerking hiervan zal veel huishoudens helpen om de eindjes aan elkaar te knopen. Wij zagen in de afgelopen maanden al meer meldingen in het preventieve schuldhulpsysteem, dus de maatregelen van het kabinet zijn meer dan nodig.
Een van de redenen om te wachten op de septembercirculaire is de verhoging van de algemene uitkering en de verwachte compensatie in de rijksbijdragen voor de omgevingswet. Dit heeft geleid tot een positiever financieel beeld dan de situatie die bekend was sinds de meicirculaire. Ook heeft het kabinet een -weliswaar nog niet structurele – oplossing gegeven voor het financiële tekort in 2026.
1.3. Vertrouwen in de overheid
Op dit moment is het vertrouwen in de overheid lager dan ooit volgens landelijke peilingen. Aan de ene kant zijn er diverse groepen burgers die zich niet gehoord voelen door de landelijke politiek. De koning stelt in zijn troonrede: ”Zorgwekkend is ook dat mensen in een volwassen democratie als de onze het vertrouwen verliezen in het oplossend vermogen van politiek en bestuur”. Maar de koning maakte ons ook bewust van het feit dat Nederlanders – ook in moeilijke tijden in het verleden - stapsgewijs en in samenwerking met elkaar veranderingen doormaakt en oplossingen heeft gecreëerd. “Geleidelijkheid is wezenlijk. Niet alles kan en hoeft tegelijk, ook niet in het hier-en-nu. Vaak beseffen we pas achteraf hoe ingrijpend ontwikkelingen zijn geweest”.
Op lokaal niveau werken we ook aan herstel van vertrouwen. Als gevolg van het IKL-dossier in 2021 kwam onze bestuurscultuur onder een vergrootglas te liggen. De burgemeester heeft bureau Necker van Naem gevraagd een onderzoek te doen naar mogelijke onregelmatigheden. Het onderzoeksbureau constateerde geen machtsmisbruik of integriteitsschendingen, maar adviseerde wel enkele dossiers verder te screenen en de cultuur van communicatie en besluitvorming onder de loep te nemen aan de hand van 5 oplossingsrichtingen. Deze zijn door ons college omarmd en zullen - in nauwe samenwerking met uw raad – in 2023 ter hand worden genomen.
1.4. Corona
We zijn er nog niet vanaf, maar we komen wel in een nieuwe fase. We verwachten geen lockdowns meer en ook de coronatoegangspas zal ons leven niet meer bepalen. In de winterperiode zullen de besmettingen weer toenemen en een volgende vaccinatieronde is al gestart. We zullen echter alert moeten blijven op de lange termijn effecten. Niet alleen de langdurige uitval van mensen met long-COVID, maar ook de psychische terugslag bij jongeren als gevolg van de eerdere lockdowns en in ons eigen huis de verhoogde ziekmeldingen. Wat corona ons wel heeft opgeleverd zijn de verschillende vormen van digitaal werken en vergaderen, die we naast en in aanvulling op het traditioneel werken zullen blijven inzetten.
1.5. Vluchtelingen uit Oekraïne en andere landen
Begin dit jaar werden we overspoeld door de komst van vluchtelingen uit Oekraïne. Het was hartverwarmend om te zien hoe inwoners uit onze gemeente opvang bieden voor de ontheemden. Inmiddels vangen we op diverse locaties met rijksmiddelen Oekraïense vluchtelingen op. Ook in 2023 zullen wij voortvarend de activiteiten die voortvloeien uit de tijdelijke beschermmaatregel ontheemden uit Oekraïne ter hand nemen. Hiervoor gelden specifieke regels, anders dan voor vluchtelingen uit andere landen. Ook voor deze andere groepen zullen wij in 2023 extra inspanningen leveren. We verwelkomen statushouders (vluchtelingen met een verblijfsvergunning) in aangepaste woningen in onze kernen. En we maken meer woningen gereed om aan de provinciale taakstelling te voldoen. Ook zetten we de opvang voor minderjarige asielzoekers (amv-ers) in samenwerking met het COA voort. We onderzoeken of we de capaciteit op het terrein van VIA jeugd kunnen uitbreiden om zo ons steentje bij te dragen aan het beheersen van de asielopvangcrisis in Nederland. We realiseren ons overigens terdege dat dit de druk op het woningtekort nog groter maakt en lokale woningzoekenden langer moeten wachten op geschikte en betaalbare woningen. Daarom intensiveren we onze woningbouwplannen.
1.6 Uitvoeringskracht onder druk
Al enige jaren staat uitvoeringskracht van onze gemeente – en vele andere gemeenten - onder druk. Personeelskrapte, draaglast versus draagkracht, kwetsbaarheid door onze kleinschaligheid, groeiend takenpakket, hoge gemiddelde leeftijd van ons personeelsbestand, arbeidsmobiliteit, geen van alle onbekende factoren. Maar door de stapeling verwachten we in 2023 meer spanning dan de afgelopen jaren. We kiezen er in deze begroting voor om de formatie te verhogen met 8 fte, deels betreft dit omzetting van inhuur naar vast personeel en voor een ander deel is het uitbreiding om bestaande en nieuwe taken te kunnen uitvoeren. In de paragraaf Bedrijfsvoering gaan we hier dieper op in.
In regionaal verband zoeken we naar samenwerking om de uitvoeringskracht te verstevigen.
1.7 Limburg en de Euregio
Onze plek in Limburg, in de zuidwesthoek van de stedendriehoek Maastricht-- Sittard-Geleen – Heerlen en onze plek in de Euregio met de nabijheid van België en Duitsland lijkt zo vanzelfsprekend. Toch is deze unieke ligging ook de basis voor bijzondere zorgen en kansen.
Kansen zien we in de samenwerking op Zuid-Limburgs niveau, met het NOVI-traject als veelbelovend perspectief. Samen met de middengebied-gemeenten en de steden Maastricht en Sittard-Geleen bereiden we een propositie voor een regiodeal voor, een investeringsprogramma van Binnenlandse Zaken. We blijven ons sterk maken voor één regiodeal voor geheel Zuid-Limburg.
Zorgen zijn er bij diverse ontwikkelingen op Waals grondgebied, zoals de geplande uitbreiding van de luchthaven Bierset bij Luik en de luchtkwaliteit als gevolg van vervuilende industrie aan de overzijde van de grens. Om deze ontwikkelingen in de goede richting te beïnvloeden werken we nauw samen met buurgemeenten in Nederland en België. Samen met een aantal Vlaamse partijen wordt in dit licht samengewerkt aan planvorming om het authentieke Bocagelandschap verder te versterken.
In lijn-50-verband zetten we de samenwerking op het terrein van de Omgevingsvisie en Verantwoord op Weg voort, maar we maken een pas op de plaats voor wat betreft een mogelijke intensivering van Verantwoord op weg.
2. Bestuursakkoord “Goed leven in elke kern”
Het bestuursakkoord voor de periode 2022-2026 gaat uit van 5 prioritaire thema’s.
We bouwen daarmee voort op beleid van de vorige periode en leggen tegelijkertijd nieuwe accenten.
De vijf prioritaire thema’s zijn:
• Kwaliteit van leven
• Landbouw, landschap en plattelandseconomie
• Duurzaamheid en klimaatverandering
• Wonen en leefomgeving
• Bestuur en dienstverlening
In het bestuursakkoord staan voornemens voor die zich uitstrekken over de gehele bestuursperiode. Hieronder gaan we in op de speerpunten voor 2023. De uitgebreide toelichting staat in de programma’s.
Gelet op de financiële situatie hebben we enkele voorstellen in het bestuursakkoord nog niet of niet geheel overgenomen in deze begroting. Zie daarvoor de tabel in paragraaf 3.3 onder het kopje “ambities uitstellen”.
* Gezonde kernen en gemeenschappen
De basis van onze samenleving bevindt zich in de dorpen en gehuchten. Het sociale weefsel is van oudsher sterk en veerkrachtig. Als lokale overheid blijven wij hierin in faciliteren en investeren. Met de aanpak positieve gezondheid willen we de bewustwording van de eigen kracht van inwoners vergroten en een gezonde leefstijl voor jong en oud bevorderen. Tevens wordt geïnvesteerd in een toekomstbestendig onderwijs voor onze kinderen. Dit gaan we doen aan de hand van het IHP (integraal huisvestingsplan) dat hiervoor is opgesteld. Ook wordt de bibliotheekfunctie herijkt. Een visie daaromtrent wordt nader uitgewerkt.
* 700 extra woningen
De woningbehoefte is groot en urgent. We stellen een taskforce in die vóór 1 juli 2023 een integraal plan aanbiedt aan uw raad. We willen extra woningen in elke kern, voor onze inwoners én om te voldoen aan de taakstelling voor huisvesting van statushouders. Deze ambitie vergroot de inspanningen die onze medewerkers op het terrein van RO en vergunningen moeten leveren. We kiezen we ervoor om de inhuur af te bouwen en vaste formatie in te zetten om op robuuste wijze een antwoord te geven op de vele ruimtelijke opgaven zoals woningbouw, monumentaal vastgoed, planologische vraagstukken in het buitengebied en gebiedsontwikkelingen adequaat te kunnen oppakken en om daarmee stabiliteit en voortgang te creëren (4 fte).
* Preventie in het sociaal domein
Met positieve gezondheid, trendbreuk en eenzaamheidsbestrijding gaan we voort op een ingeslagen weg. We gaan steviger inzetten op preventieve benadering in de jeugdzorg, gezinsaanpak en ouderenzorg. We zijn ervan overtuigd dat dit beter is voor onze inwoners en op termijn hoge kosten als gevolg van maatwerkvoorzieningen kan verminderen. We creëren een nieuwe functie: preventieve jeugdconsulent (1 fte). We gaan uitvoering geven aan een actieplan voor WMO en Jeugd om het stijgende kostenpatroon met zowel voor WMO (€ 350.000) als Jeugd (€ 350.000) te beteugelen.
* Landschap, natuur, duurzaamheid
In onze gemeente zijn veel agrariërs actief. Zij staan voor ingrijpende keuzen voor hun bedrijf en hun omgeving en roepen daarbij onze hulp in. We geven actief uitvoering aan de stikstofdoelstelling van het kabinet. We doen dit samen met de agrarische sector en de natuurorganisaties. Omdat de landbouwtransitie veel impact voor onze boerenbedrijven heeft, creëren we een nieuwe functie: regisseur landbouwtransitie (1 fte).
We zetten onze stimuleringsprogramma’s in om de woningvoorraad versneld klimaatbestendig en energiezuinig te maken en gaan uitvoering geven aan het landschapsfonds en plannen rondom hitte en droogte.
* Dienstverlening en bestuurscultuur
Onze inwoners verlangen dienstverlening die deskundig, begripvol, tijdig en duidelijk is. Binnen 5 dagen is de contactpersoon en de wijze van afdoening gecommuniceerd, daar zetten wij op in.
De aanbevelingen uit het rapport van Necker van Naem over verbetering van de bestuurscultuur, werken wij uit in een concreet actieplan dat we in 2023 met uw raad, ons college en de organisatie ter hand zullen nemen.
3. Financiële ontwikkelingen
3.1. Solide basis – maar lange termijn blijft onzeker
Vorig jaar constateerden we nog verheugd dat de gemeentefinanciën zijn verbeterd. Maar zelfs onze jarenlange prudentie kan nu niet voorkomen dat er spanning staat op de meerjarenbegroting en de situatie in het voorliggende begrotingsjaar 2023.
Niettemin bieden we u een sluitende begroting aan voor de jaren 2023 tot en met 2026.
Voor 2023 spelen deze ontwikkelingen een rol:
- Inflatie en prijsstijgingen wereldwijd zijn fors en vertaald in onze begroting.
- De kosten van Wmo en Jeugdzorg nemen fors toe als gevolg van een grotere vraag, zwaardere casuïstiek en prijsstijgingen. We hebben op basis van de laatste ontwikkelingen begroot.
- De financiering van het gemeentefonds vanaf 2026 met de aangekondigde nieuwe financieringssystematiek is nog steeds niet duidelijk, maar het kabinet heeft in de septembercirculaire voor het jaar 2026 (door de VNG “ravijnjaar” genoemd) 1 miljard extra toegezegd, waarmee de kou enigszins uit de lucht is.
- De energielasten stijgen meer dan fors; per 1-1-2023 eindigt ons contract, de nieuwe aanbesteding loopt via de regio Maastricht Heuvelland. We ramen vooralsnog €300.000 bij en meerdere prijsstijgingen zullen we te laste brengen van de Algemene Reserve.
3.2 Lasten voor inwoners stijgen met de inflatiecijfers
In het bestuursakkoord is aangegeven dat het OZB-tarief maximaal met de inflatie zal stijgen en de leges kostendekkend worden gemaakt. Voor het OZB tarief betekent dat voor 2023 een stijging met 4,1 % , in lijn met de adviezen van de septembercirculaire.
De tarieven van de afvalstoffenheffing worden naar aanleiding van de begroting van RD4 verhoogd. Het rioolrecht wordt verhoogd conform het nieuwe GRP. Het nieuwe GRP zal u in december ter vaststelling worden aangeboden. Het tarief van de woonforensenbelasting zal met de waarde stijging van de woningen worden aangepast. De tarieven van de overige belastingen blijven ongewijzigd, maar we begroten daar waar van toepassing een volumestijging.
Om te blijven bouwen aan de aantrekkelijkheid van ons landschap voor toeristen, kiezen wij voor een extra verhoging van de toeristenbelasting. In 2023 gaan wij uit van een tarief van € 2,20 per overnachting, wat naar schatting €140.000 extra inkomsten oplevert.
3.3 Opbouw van de begroting 2023
Begin juni 2022 zijn wij gestart met het samenstellen van de begroting 2023-2026; we hebben
- de meicirculaire doorgerekend
- kennis genomen van de voornemens van het bestuursakkoord
- de loon- en prijsinflatie doorgerekend
- de autonome ontwikkelingen in onze kerntaken in beeld gebracht
- de ambtelijke vertaling van het bestuursakkoord en andere uitvoeringswensen verkend en doorgerekend.
Deze exercitie leidde tot behoorlijke meerkosten in de primaire begroting 2023, waarvan de posten Wmo en jeugdzorg de belangrijkste zijn (een plus van respectievelijk € 0,8 mln en € 2,4 mln).
Dit leidde tot een fors negatief saldo van € 3,5 miljoen.
Op 30 augustus 2022 hebben wij uw raad geïnformeerd over de op dat moment bekende stand van onze begroting 2023. We hebben interventies gepresenteerd op weg naar een sluitende begroting volgens onderstaand model.
Vervolgens hebben we uw raad op 26 september 2022 geïnformeerd over de stand na verwerking van de septembercirculaire en de gekozen opties voor een sluitende begroting. Inmiddels zijn alle posten en staten doorgerekend op basis van de meest actuele informatie. De hierna volgende tabel zijn interventies waarmee we de eerder geraamde meerkosten verminderen.
De begroting 2023 sluit met een positief saldo van €17.155.
| 2023 | 2024 | 2025 | 2026 | |
|---|---|---|---|---|
| Conceptsaldo 30 augustus 2022 | -3.517.558 | -3.165.511 | -1.301.855 | -3.831.200 |
| Septembercirculaire | 702.076 | 791.435 | 790.302 | 1.981.952 |
| Lastenvermindering | ||||
| Pauzeren landschapsfonds | 100.000 | |||
| Verminderen budget regionale samenwerking | 26.000 | 26.000 | 26.000 | 26.000 |
| Verantwoord op weg | 125.967 | 64.300 | ||
| Stimuleringssubsidie verenigingen | 50.000 | 50.000 | 50.000 | 50.000 |
| Ontmoetingsruimte elke kern | 50.000 | 50.000 | 50.000 | 50.000 |
| Verlagen budget wonen | 50.000 | 50.000 | ||
| Aframen meer bewegen voor ouderen | 20.000 | 20.000 | 20.000 | 20.000 |
| Kinderinspraak jaar uitstellen | 10.000 | |||
| Inhuur RO: | 73.280 | 73.280 | 73.280 | 73.280 |
| Inhuur voor vergunningverlening | 57.000 | 57.000 | 57.000 | 57.000 |
| Inhuur domein ruimte tbv dienstverlening | 58.400 | 58.400 | 58.400 | 58.400 |
| Integraal huisvestingsplan onderwijs | 21.000 | |||
| Jeugdaanzet bijstellen | 10.000 | 10.000 | 10.000 | 10.000 |
| Actieplan Wmo | 350.000 | 350.000 | 350.000 | 350.000 |
| Actieplan jeugd | 350.000 | 350.000 | 350.000 | 350.000 |
| Vervallen budget speeltuinen | 20.000 | 20.000 | 20.000 | 20.000 |
| Vervallen salaris voormalig personeel | 53.959 | 53.959 | 53.959 | 53.959 |
| aframen budget economisch actieplan E-M | 20.000 | 20.000 | 20.000 | 20.000 |
| Totaal | 1.445.606 | 1.252.939 | 1.138.639 | 1.138.639 |
| Inkomsten verhogen | ||||
| OZB verhogen naar 4,1%: | 58.000 | 58.000 | 58.000 | 58.000 |
| Toeristenbelasting verhogen | 140.000 | 140.000 | 140.000 | 140.000 |
| Bijstellen volume hondenbelasting | 13.000 | 13.000 | 13.000 | 13.000 |
| Bijstellen volume forensenbelasting | 22.500 | 22.500 | 22.500 | 22.500 |
| Areaal uitbreiding woningen/niet woningen | 30.000 | 60.000 | 90.000 | 120.000 |
| Aframen leges terugdraaien | 108.000 | 108.000 | 108.000 | 108.000 |
| Totaal | 371.500 | 401.500 | 431.500 | 461.500 |
| Efficiente bedrijfsvoering | ||||
| Aanpassen formatie | 688.847 | 688.847 | 688.847 | 688.847 |
| Financiële regels en bijstellingen | ||||
| Terugdraaien storting in algemene reserve SZMH | 109.288 | 109.288 | 109.288 | 109.288 |
| Terugdraaien storting algemene reserve 60 | 230.000 | 230.000 | ||
| Nog verwerkte mutaties en technische doorrekeningen na 30-8 | 137.397 | 168.958 | 116.927 | 59.076 |
| Middelen omgevingswet | 150.000 | |||
| Bijstelling dotatie voorziening gemeente gebouwen | 51.000 | -51.000 | ||
| Bijramen energielasten | -300.000 | -300.000 | -300.000 | -300.000 |
| Totaal | 326.685 | 259.246 | -124.785 | -131.636 |
| Saldo begroting 2023-2026 | 17.155 | 228.456 | 1.622.648 | 308.102 |