Aanbiedingsbrief begroting 2024-2027

Geachte raadsleden,

Hier is onze begroting voor 2024-2027. We willen u graag informeren over de financiële situatie van onze gemeente en de plannen voor de komende jaren.

1.    Onzekere tijden:

We bevinden ons in financieel onzekere tijden. Er zijn verschillende oorzaken voor deze onzekerheid. De groeiende vergrijzing, de stijgende zorgkosten en economische ontwikkelingen zoals inflatie en rente-ontwikkelingen hebben impact op de begroting van de gemeente. We weten niet zeker hoeveel financiële steun we de komende jaren zullen ontvangen van de rijksoverheid  via de zogenaamde Algemene Uitkering. Door de val van het kabinet is nieuw beleid tijdelijk stopgezet. Bovendien zien we - niet alleen in onze regio - maar ook  in het hele land een oplopend tekort aan  gekwalificeerde werknemers.

2.    Oplopende tekorten:

Vanaf 2026 verwachten we dat onze financiële situatie zorgwekkender wordt, omdat de Algemene Uitkering vanaf 2026 substantieel gereduceerd wordt. Dit noemen we ook wel het "ravijnjaar". Onze begroting laat vanaf 2026 een structureel tekort zien, wat betekent dat onze inkomsten en uitgaven niet langer meer in evenwicht zijn. De VNG heeft hiertoe de zogenaamde Taskforce Taken en Middelen Gemeenten opgericht die met het Rijk in overleg is. Daarbij is het uitgangspunt dat in de nabije toekomst duidelijkheid zal moeten ontstaan over de op langere termijn beschikbare structurele middelen voor gemeenten. De stelling is dat niet gewacht kan worden op een coalitieakkoord van een nieuw kabinet. Niettemin verwachten wij pas  bij de Voorjaarsnota 2024 meer informatie te ontvangen m.b.t. beschikbare structurele middelen voor de langere termijn.

3.    Ons uitgangspunt:

Voor 2024 presenteren we u een begroting die in evenwicht is. We presenteren daarnaast ook een meerjarige begroting die gebaseerd is op realistische kosten voor de komende jaren, rekening houdend met ons huidige beleid. Dit resulteert in forse tekorten voor begrotingsjaren 2026 en 2027. Hiermee volgen wij het advies van de Provincie en de VNG om realistisch te begroten en eventuele toekomstige tekorten te laten zien.

4.    Onze focus in 2024:

In 2024 willen we ons richten op enkele belangrijke doelen zoals:

• Voortbouwen op de ambities uit het bestuursakkoord
• het in stand houden van de voorzieningen in de kernen zonder bezuinigingen door te voeren
• het verder inzetten op de strategische uitdagingen, zoals huisvestingopgaven op het gebied van wonen, onderwijs en bibliotheekzaken en opgaven op het gebied van duurzaamheid, openbare ruimte, veiligheid en zorg
• het bevorderen van goed bestuur
• het op versterken van onze uitvoeringskracht
  

5.    Hoe we dit gaan bereiken:

Om deze doelen te bereiken, hebben we enkele financiële maatregelen genomen:

• We laten de onroerendezaakbelasting (OZB) meestijgen met de inflatie.
• We dekken de kosten voor riool en afval op basis van kostendekkende tarieven.
• We houden geld achter de hand voor mogelijke financiële uitdagingen in het Sociaal Domein, met behulp van incidentele middelen uit Oekraïne (2022 en 2023).
• We zullen incidentele uitgaven zoals het aanvullen van onze personeelsreserve en het vieren van 80 jaar vrijheid financieren uit onze Algemene Reserve.
• In 2024 zullen we samen met de raad beginnen met het opstellen van een begroting die gericht is op het wegwerken van de structurele tekorten die we verwachten in de jaren 2026 en daaropvolgend.
  

Deze begroting geeft u een  beeld  van onze financiële situatie en onze plannen voor de komende jaren.
We kijken ernaar uit om samen met u te werken aan een stabiele en welvarende toekomst voor onze gemeente.

Samenvatting 

Programma 1: Kwaliteit van Leven

• De gemeente Eijsden-Margraten streeft naar een inclusieve samenleving waarin iedereen zich gewaardeerd voelt, ongeacht de uitdagingen  op velerlei terrein. Er wordt geïnvesteerd in het ondersteunen van statushouders, nieuwkomers, en inwoners die hulp nodig hebben bij werk of inkomensondersteuning. Daarnaast is er aandacht voor het voorkomen en aanpakken van armoede en schulden.
• Het verenigingsleven wordt gestimuleerd en ondersteund. In 2024 wordt het subsidiebeleid herzien en de verenigingsconsulent ondersteunt verenigingen bij hun maatschappelijke initiatieven.
• Het onderwijs in de gemeente richt zich op gelijke ontwikkelingskansen voor alle kinderen, met investeringen in kwaliteit, huisvesting, en gezonde schoolomgevingen. Meertalig onderwijs en gezonde leefstijl worden gestimuleerd, en er is aandacht voor Voor- en Vroegschoolse Interventie (VVI).
• Ontmoetingsruimten in elke kern zijn van belang om de vitaliteit en betrokkenheid van inwoners te bevorderen. Gemeenschapshuizen worden ondersteund, "Hoeskamers" worden behouden, en vrijwilligers die huiskamers runnen, worden ondersteund.
• Sporten en bewegen in een natuurlijke omgeving worden gestimuleerd om de gezondheid en vitaliteit van inwoners te verbeteren. Het programma "Jeugd aan zet" wordt voortgezet om jongeren te betrekken bij participatie en ontmoeting.
• De gemeente werkt samen met de GGD aan een gezondere leefstijl en richt zich op het verminderen van alcoholgebruik, roken en overgewicht. Dit omvat initiatieven zoals gezonde voeding op scholen, rookvrije kindomgevingen en gezondere sportomgevingen.
• Kunst en cultuur worden gezien als verbindende elementen in de gemeenschap, met speciale aandacht voor jongeren. Het bibliotheekwerk wordt vernieuwd om een innovatief cultureel centrum te vormen waar kennis, persoonlijke ontwikkeling, advies, contact en cultuur bij elkaar wordt gebracht, met focus op sociale cohesie en maatschappelijke vorming. In 2024 worden diverse projecten en educatieve programma's voortgezet.

           Financiële gegevens programma 1

 

Programma 2: Landbouw, Landschap en Plattelandseconomie 

• De gemeente Eijsden-Margraten  werkt toegewijd aan het behoud en de versterking van haar landschapskwaliteiten, waaronder natuurlijke gebieden, cultuurlandschap en historische elementen zoals graften en holle wegen. In 2024 wordt dan ook verder geinvesteerd in het vergroenen van onze gemeente en wordt de gebiedsdifferentiatiekaart opgeleverd. Ook wordt ingezet op het bevorderen van de biodiversiteit door middel van ecologisch bermbeheer, flora- en faunastroken, en de aanplant van bomen en bossen. Ook worden nieuwe verdienmodellen verkend voor duurzaam landschapsbeheer, waarbij de betrokkenheid van ondernemers, bezoekers en inwoners wordt gestimuleerd. Het landschapsfonds wordt ingezet voor het stimuleren van dergelijke ontwikkelingen. 
•  De gemeente streeft naar een vitale, toekomstbestendige en duurzame agrarische sector die in harmonie is met milieu, natuur en landschap. Gezien de transitie die de landbouw doormaakt wordt in 2024 een landbouwvisie opgesteld.  Tevens wordt verder ingezet op het versterken van de korte ketens en het produceren en consumeren van gezond voedsel. 
• Het doel is om de vrijetijdseconomie in evenwicht te brengen met het landschap en de leefomgeving. Dit omvat duurzaam toerisme, waarbij kleinschalige ontwikkelingen worden gesteund en grootschalige ontwikkelingen worden beperkt. Kwaliteit en spreiding van toerisme zijn belangrijk. De gemeente wil ook in 2024 aantrekkelijk blijven voor wandelaars en fietsers en ondersteunt lokale ondernemers en evenementen. Uitvoering wordt gegeven aan het uitvoeringsprogramma Plattelands- en Vrijetijdseconomie 2024 . 

         Financiële gegevens programma 2                                                

 

Programma 3: Duurzaamheid en klimaatverandering

• De gemeente richt zich op het transformeren naar een energieneutrale gemeenschap. Dit omvat het verminderen van energieverbruik en het bevorderen van duurzame energieopwekking, terwijl we ons prachtige landschap behouden. Belangrijke stappen zijn onder andere het aardgasvrij maken en isoleren van gebouwen, het stimuleren van zonnepanelen op daken, en het ontwikkelen van duurzame warmteplannen. De gemeente zal actief informatie verstrekken aan inwoners en ondernemers, stimuleringsmaatregelen aanbieden en lokale duurzaamheidsinitiatieven ondersteunen. We moedigen duurzaamheid aan bij zowel nieuwbouw als renovaties en promoten het gebruik van fietsen en elektrische voertuigen. Samenwerking met regionale duurzaamheidsinstanties en het bevorderen van lokale initiatieven spelen een cruciale rol in het bereiken van onze energieneutrale toekomst.
• De gemeente richt zich op het aanpakken van verdroging en vernatting en het creëren van een duurzaam en klimaatbestendig watersysteem. Dit omvat het vergroten van de waterberging, bevorderen van infiltratie en vergroening, evenals het aanpakken van problemen met wateroverlast en droogte. We stimuleren bewustwording en maatregelen bij onze inwoners en ondernemers, zoals het afkoppelen van hemelwater, het gebruik van regentonnen en het vergroenen van tuinen en daken. Samenwerking met partners en communicatie-initiatieven zoals "Water in Balans" zijn essentieel voor het bevorderen van klimaatadaptatie.
• Het "Optimaliseren luchtkwaliteiten" heeft als doel de luchtkwaliteit te verbeteren en stikstofproblemen aan te pakken. We zullen luchtmetingen uitvoeren en deze vertalen naar maatregelen. Ook nemen we deel aan beleidstafels bij de provincie om de impact van centraal beleid op onze gemeente te beoordelen en voorbereid te zijn op mogelijke gevolgen voor ons landschap, de landbouw en het buitengebied.
• "Van afval tot grondstof" bevordert de circulaire economie door afvalscheiding te stimuleren en restafval te verminderen. In 2024 zullen we de verlaagde ophaalfrequentie van restafval continueren en bewustwordingscampagnes lanceren in samenwerking met Rd4. We nodigen onze inwoners uit om actief deel te nemen aan deze inspanningen om onze gemeente duurzamer en leefbaarder te maken.

       Financiële gegevens programma 3

Programma 4: Wonen en Leefomgeving

• De gemeente staat voor een grote woningbouwopgave. Tot 2030 dienen circa 750 woningen gerealiseerd te worden. Hiertoe worden de komende jaren in elke kern woningen ontwikkeld en gerealiseerd die antwoord geven aan de lokale behoeften. Daarnaast vinden voorbereidingen plaats ten aanzien van een drietal gebiedsontwikkelingen, te weten Stationsomgeving Eijsden, de Poort van het Heuvelland en kern Cadier & Keer.  Met het treffen van voorbereidingen rondom een tweetal grotere bouwlocaties in de kern Eijsden en Margraten wordt invulling geven aan de woningbouwopgave tot en met 2030. Gezien de krappe woningmarkt voor de huisvesting van statushouders worden in 2024 extra inspanningen geleverd om te kunnen voldoen aan de huisvestingsopgave die het Rijk ons jaarlijks oplegt. Met de realisatie van het woningbouwprogramma voor de komende jaren wordt invulling gegeven aan het realiseren van meer betaalbare en duurzame woningen voor starters, ouderen, zorgbehoevenden en statushouders. 
• De Omgevingswet komt eraan per 1-1-2024 en zal grote veranderingen met zich meebrengen. We zorgen voor een zorgvuldige implementatie en betrekken de gemeenteraad hierbij. We blijven werken aan verbeteringen in vergunningenprocessen en investeren in kennis en kunde.
• We  creëren veilige routes voor fietsers en wandelaars, met speciale aandacht voor schoolroutes en mensen met een beperking. Ook wordt verdere invulling gegeven aan het "Knopen-Lopen" wandelnetwerk. 
• In 2024 worden de parkeerproblemen in Eijsden en Margraten aangepakt door middel van parkeeronderzoeken en concrete maatregelen. 
• Een nieuw wegenbeleidsplan 2025-2029 wordt in 2024 opgesteld. Deze rapportage wordt gemaakt mede aan de hand van de meest actueel uitgevoerde weginspecties. 
• We werken aan het behoud en de verbetering van onze openbare ruimte, met oog voor klimaatverandering. We stimuleren vergroening en ruimte voor ontspanning en ontmoeting, en betrekken bewoners hierbij.

      Financiële gegevens programma 4

Programma 5: Bestuur en dienstverlening

• We verbeteren onze dienstverlening door continu te leren van de ervaringen van inwoners en ondernemers.
  We streven naar dienstverlening die begripvol,  deskundig, eerlijk en tijdig is. 
• In 2024 wordt de organisatieontwikkeling verder doorgezet en wordt de uitvoeringskracht versterkt. Op teamniveau zijn er diverse ontwikkelprogramma's gericht dienstverlening, opgavegericht en zelforganiserend werken.  We versterken de uitvoeringskracht van de organisatie door een nieuwe aansturing van teams  die zich bezighouden met de primaire dienstverlening. Daarnaast wordt verder geïnvesteerd in de versterking van de advieskracht en persoonlijke ontwikkeling.
•  Kwaliteit en integriteit van openbaar bestuur zijn van grote invloed op het vertrouwen in de overheid. Dit geldt op landelijk niveau én op lokaal niveau.
•  In 2024 bouwen we voort op de in 2023 ingeslagen weg in het besef dat een goed samenspel tussen de gemeenteraad, het college en de ambtelijke organisatie continue aandacht verdient. In samenspraak tussen de drie lagen zullen er in het kader van goed bestuur bijeenkomsten worden georganiseerd gericht op rollen en posities.
• We investeren in het integriteitsbewustzijn door onze reglementen te actualiseren en trainingen aan te bieden aan raad, college en ambtenaren
• Een goed contact met onze inwoners vergt continue aandacht.  We nemen burgerparticipatie serieus, zijn transparant in onze aanpak en verwachtingsmanagement. We staan open voor bewonersinitiatieven.  In 2024 realiseren we de 1e inwonersbegroting Eijsden-Margraten en bevorderen we de inspraak van jongeren.  
• T.a.v. de financiën zijn er zorgen over de middellange termijn vanwege druk op inkomsten, rente, inflatie, loonkosten, zorgkosten en andere factoren. Het streven is om de financiën structureel op orde te houden, eventueel met een maximale OZB-stijging en kostendekkende gemeentelijke producten. Als er geen extra middelen vanuit het Rijk beschikbaar komen, zal er een uitdaging zijn vanwege een verwacht negatief begrotingssaldo in 2026 en 2027.  Derhalve zal begin 2024 gestart worden met het inrichten van een meerjarenbegroting gericht op het aanpakken van de structurele tekorten.  
• Het  Eindrapport Bestuurlijk Regionaal Ecosysteem (BRE) vormt het vertrekpunt voor een heroriëntatie op de (bestuurlijke) samenwerking in Zuid-Limburg.  Ontwikkelingen rondom de regiodeal, de inzichten vanuit Panorama Zuid-Limburg en ontwikkelingen op Rijksniveau zijn hierop van invloed. In 2024 zal de  heroriëntatie op samenwerking nader vorm krijgen.  Er is ook een focus op intensievere samenwerking met gemeenten aan de andere kant van de landsgrens en het verkennen van kansen op het gebied van milieu, vrijetijdseconomie, cultuur, natuur en landschap. In dat licht wordt in 2024 nadere invulling gegeven aan initiatieven op het gebied van het Landschapspark grenzeloos Boccagelandschap, het Grenspark Jeker & Maas en de samenwerking met Clervaux . Verder zal rondom de herdenking en viering van 8o jaar bevrijding in september 2024  intensief worden  samengewerkt met de provincie Limburg en de gemeente Maastricht.
• In 2024 wordt de informatievoorziening verder doorontwikkeld. Hierbij wordt de ontwikkeling van onze dienstverlening en organisatie gevolgd. Gelijktijdig wordt ingezet op het waarborgen van een veilige ICT omgeving die voldoet aan de wettelijke verplichtingen zoals de Wet Open Overheid en de Archiefwet. Meer specifiek wordt in 2024 voorbereidingen getroffen voor een nieuwe toekomstbestendige IT omgeving en een optimalisatie van de financiële informatievoorziening.
• Extra middelen worden vrijgemaakt voor de versterking van veiligheid en leefbaarheid binnen de gemeente . Naast de reguliere zaken zoals inzet BOA en uitvoering geven aan het KVO, wordt de inzet van instrumenten zoals de Fixi-app, bewonersplatforms, buurtnetwerken en buurtbemiddeling gecontinueerd. Aanvullend budget wordt ingezet voor het uitbreiden van de (strategische) ambtelijke capaciteit op dit belangrijke en kwetsbare onderdeel, om zo de slagkracht van de organisatie te versterken en de landelijke,  regionale en lokale ontwikkelingen en uitdagingen te kunnen bijhouden. Tevens zal waar mogelijk een bijdrage geleverd worden aan het Netwerk Veilig Limburg om een sterke Lobby in de richting van Den Haag op te starten voor het uitbreiden van de (Zuid-)Limburgse politiecapaciteit. Daarnaast wordt hiermee de Heuvellandbrede ondermijningstafel gecontinueerd en vindt de doorontwikkeling van de robuuste driehoek en regievoering op het nieuwe Integraal Veiligheidsplan (IVP) 2024 - 2027 plaats. Verder neemt de gemeente deel aan een pilot met Maastricht en de Heuvellandgemeenten voor het opzetten van een interbestuurlijk handhavingsteam.
• Accenten worden gelegd op preventie, ondersteund door een goede samenwerking met de politie en andere partners om problemen aan te pakken, waaronder overlast, jeugdproblemen en ondermijning. In dat kader wordt samengewerkt met het Regionaal Informatie- en Expertise Centrum (RIEC) om de ondermijningsproblematiek in kaart te brengen en de strategie voor aanpak aan te scherpen. Verdere verbetering van de informatiepositie rond vakantieparken en het buitengebied wordt nagestreefd, en bestaand beleid zoals bibob, damocles en drank- en horecaregels wordt actief toegepast. Gerichte acties met inzet van flexteams worden uitgevoerd om ongewenste situaties aan te pakken.
• De jeugdproblematiek, inclusief overlast en criminaliteit veroorzaakt door jongeren, krijgt ook in 2024 nadere aandacht.  Dit wordt bereikt door nauw contact tussen jongerenwerkers, BOA's, wijkagenten, ouders en omwonenden, en door een focus op preventie, vroegtijdige signalering en oplossingen. Scholen worden betrokken als belangrijke 'vindplaatsen' van problemen, en er wordt samengewerkt met onderwijsinstellingen om de bestaande samenwerking te vernieuwen. Bovendien wordt er aandacht besteed aan preventie, voorlichting, controle en handhaving met betrekking tot alcohol en drugs ook in samenwerking met jongeren zelf.

           Financiële gegevens programma 5