duurzame financiën, krachtige keuzes, kwaliteit van leven
Hierbij bieden we u de begroting 2021 aan. Met de inzichten van nu, de opgaven waar we voor staan en de input die we bij uw raad hebben opgehaald, kiezen wij voor een mix van investeren, bezuinigen en tariefverhogingen, gericht op de veerkracht van onze gemeenschappen en de kwaliteiten van onze gemeente. Een realistische begroting, waarin zoveel mogelijk geanticipeerd wordt op de vele onzekerheden waar we momenteel mee te maken hebben . De leidraad bij het vertalen van ambities in concrete plannen is onze missie: Eijsden-Margraten: Dichtbij het Leven. Het leven van onze inwoners centraal
Op verzoek van uw raad hebben we dit jaar de kadernota en de begrotingsvoorbereiding anders aangepakt. Vroeg in het proces hebben we u betrokken bij de situatie waar we voor staan en inzichtelijk gemaakt welke keuzeopties er zijn. De verantwoording over het proces en de stappen die in het voortraject zijn gemaakt staan in het hoofdstuk Financiële begroting, onderdeel van kadernota naar begroting.
1. Gemeentefinanciën onder druk: onzekerheden op lange termijn
Een meerjarig sluitende begroting presenteren: het is in de huidige omstandigheden als een autorit in dichte mist. Toch is het ons gelukt.
Bij de start van het begrotingstraject zagen we dat naast een negatief saldo in de jaarrekening 2019 en een geprognostiseerd negatief resultaat voor 2020 van circa € 1,7 miljoen er structureel meerjarig een negatief saldo te verwachten is bij ongewijzigd beleid. Rekening houdende met de herverdelingseffecten van het gemeentefonds, enkele voorziene ontwikkelingen met financiële impact en de vertaling van de meicirculaire voorzagen wij voor het zomerreces een meerjarentekort dat varieert tussen € 1,4 miljoen in 2021 en € 1,8 miljoen in 2023. Een tekort van deze omvang vergt krachtige keuzes en derhalve hebben we u in een vroegtijdig stadium hierbij betrokken.
De voorgenomen herverdeling van het gemeentefonds – die nog in de lucht hangt en waartegen veel protest is – hebben wij uit prudentie deels meegenomen in onze meerjarenbegroting. Wij zijn uitgegaan van een financieel nadeel vanaf 2022 van € 25 en vanaf 2023 van € 50 per inwoner.
Maar daarnaast blijkt uit de recente doorrekening van de Miljoenennota dat gemeenten vanaf 2022 op fors minder geld uit het gemeentefonds mogen rekenen dan in de septembercirculaire wordt voorgespiegeld. In plaats van een plus van ruim € 1 miljard, krijgen ze in dat jaar te maken met een min van bijna € 300 miljoen. Deze ontwikkeling is niet meegenomen in deze begroting, omdat zij nog in nevelen gehuld is. Maar de boodschap is helder: onzekerheid troef en houd rekening met nog meer neerwaartse bijstellingen.
2. Corona: onverwachte wending met grote impact
We bevinden ons in een lastig tijdperk. Covid-19 houdt ons allen in de greep. Wat de effecten hiervan zijn voor de middellange- en lange termijn zijn niet alleen voor ons als gemeente moeilijk in te schatten, maar ook voor onze medeoverheden, maatschappelijke partners, ondernemers, verenigingen en inwoners. Een nieuwe werkelijkheid dient zich aan. Sommige effecten zijn al zichtbaar, andere zullen pas in de loop van de tijd zichtbaar worden. Inmiddels zien wij de maatschappij zich aanpassen door digitaal te werken en 1,5 meter afstand te bewaren. Hoe langer deze situatie voortduurt, hoe groter de kans dat de wereld om ons heen zal transformeren en er na de crisis voorgoed anders zal uitzien. Van overbruggen is geen sprake meer. Hoe die wereld om ons heen er straks uit zal zien, bepalen wij deels door de acties die wij nu samen nemen. De komende periode zal meer duidelijk worden wat dit betekent voor ons beleid, onze voorzieningen en onze manier van werken. Vooralsnog betekent het omgaan met onzekerheid.
Bij het opstellen van dit voorwoord zijn de strengere maatregelen die de tweede golf moeten dempen net ingegaan. Digitaal werken en ontmoeten is weer de norm. Inmiddels zijn we er behoorlijk bedreven in.
3. Ontwikkelingen: de wereld verandert
Hoe bepalend de corona-pandemie momenteel ook is, er spelen daarnaast tal van andere ontwikkelingen die van grote invloed zijn op de gemeentelijke democratie en dienstverlening. Burgers en ondernemers krijgen door digitalisering steeds meer behoefte om locatie- en tijdsonafhankelijk te zoeken naar ondersteuning, informatie en kennis. We zien daarnaast ook een ontwikkeling waarin inwoners en ondernemers in wisselende samenstellingen zichzelf verenigen dan wel een actieve bijdrage willen leveren in het oppakken van maatschappelijke vraagstukken. Dit vraagt om een wendbare op de samenleving gerichte organisatie die onze inwoners en ondernemers centraal stelt. Dienstverlening vanuit de menselijke maat en partnerschap in interactie met wat de samenleving vraagt. Naast een stroomversnelling van de digitalisering van gemeentelijke dienstverlening groeit het belang van inzicht en sturing door middel van data.
De maatschappelijke ontwikkelingen worden versterkt door een aantal voor de gemeente Eijsden-Margraten ingrijpende transities. De energietransitie, de transitie in de landbouwsector en de demografische ontwikkelingen met veranderende woon- en leefbehoeften zijn ontwikkelingen waar wij als gemeente de komende jaren nadrukkelijk in zullen moeten investeren. Opgaven die in het licht van de kernwaarden van Cittaslow, zijnde authenticiteit, gastvriendelijkheid, fijnschaligheid, unieke ligging en het hebben van aandacht voor elkaar, een uitdaging vormen om het DNA van Eijsden-Margraten kracht bij te zetten.
De Omgevingswet die met ingang van 1 januari 2022 in werking treedt, is gericht op een samenhangende aanpak van de leefomgeving, het bieden van ruimte voor lokaal maatwerk en het komen tot betere en snellere besluitvorming. Daarnaast is het de bedoeling dat de Omgevingswet participatie bevordert door burgers en ondernemers actief te betrekken bij de ontwikkeling van de leefomgeving. Naast investering in processen en systemen vraagt dit ook ontwikkeling in de werkwijze en rolinvulling van ons als gemeente.
De financiële ontwikkelingen in het Sociaal Domein plaatsen ons voor grote uitdagingen. Hoe houden we grip op de uitgaven in de WMO, Jeugd en Participatie, zonder daarbij aandacht te verliezen voor passende ondersteuning en activering voor kwetsbare inwoners? Het doel blijft: meedoen in de samenleving voor iedereen. Gelet op de financiële impact van het Sociaal Domein zullen we andere keuzes moeten maken, ook in deze begroting.
Onze compacte schaal levert vele voordelen, maar voor een meerdere opgaven is samenwerking nodig. Voortbouwend op de Kadernotitie Doelgerichte Samenwerking (mei 2019) van uw raad investeren wij gericht in de samenwerking met mede-overheden en maatschappelijke partners. Dat doen we op vier schalen: lijn 50-samenwerking, het Middengebied, NOVI (Zuid-Limburg) en Cittaslow (Europees).
4. Keuzes, richting en daadkracht
Zoals uit het voorgaande blijkt staan we als gemeente voor een enorme opgave. Niet alleen inhoudelijk maar ook op financieel en organisatorisch gebied. Dit vraagt om richting, daadkracht en krachtige keuzes. In de financiële tabel onder 5 wordt verwezen naar onderstaande punten 4.1 tot en met 4.10.
4.1 focus op 4 prioritaire thema’s:
Begin 2020 is - op verzoek van uw raad - het koersdocument prioritaire thema’s nader geconcretiseerd in de vorm van een uitvoeringsprogramma. De thema’s zijn:
• Lifestyle
• Landschap en landbouw
• Duurzaamheid
• Wonen
In de voorliggende programmabegroting is per programma separaat een onderdeel “prioritair thema’’ opgenomen. Hiermee wordt in kaart gebracht wat we binnen het desbetreffende programma vanuit de prioritaire thema’s willen bereiken, wat we daarvoor gaan doen en hoeveel middelen daarvoor beschikbaar zijn.
Binnen de gemeentelijke begroting waren al diverse werkbudgetten beschikbaar voor deze 4 thema’s. Die blijken niet voldoende. Vanwege de veelomvattendheid, complexiteit en urgentie van de opgaven, zoals de transitie van de landbouw en de uitdagingen op het gebied van duurzaamheid, is er voor gekozen daarnaast extra middelen te reserveren. Niet de aanvankelijk geraamde € 300.000, maar de helft daarvan: € 150.000. Opgemerkt wordt dat de provincie adviseert een substantieel deel van de groei van de algemene uitkering te besteden aan klimaatbeleid en energietransitie. Zij zal ons vanuit haar toezichthoudende rol daarop beoordelen.
4.2 eigentijdse dienstverlening en burgerparticipatie
We zijn er al mee gestart: een eigentijdse benadering van onze dienstverlening. Meer klant- en vraaggericht, digitaler en slimmer georganiseerd, vanuit een lean-benadering en in samenspraak met inwoners ingericht. Dienstverlening die nog beter aansluit bij de veranderende behoeften en wensen van onze inwoners en ondernemers. Op grond van onze missie “dichtbij het leven’’ wordt in 2021 vanuit een gefaseerde aanpak verdere uitvoering gegeven aan het in 2020 ontwikkeld dienstverleningsconcept op basis van serviceformules. De extra investeringen die hiervoor nodig zijn, kunnen worden opgevangen in het ontwikkelbudget (zie 4.4).
In de recente tweedaagse training van de raad en de driehoek zijn de thema's bestuurlijke vernieuwing en burgerparticipatie volop aan de orde gekomen. Dit heeft geleid tot nieuw afspraken. Inmiddels is de visie op burgerparticipatie en het bijbehorende afwegingskader door uw raad vastgesteld. Deze mijlpalen vormen een vruchtbare uitgangspositie om onze missie “dichtbij het leven’’, op een lerende manier verder door te ontwikkelen nieuwe werkwijzen. We bouwen voort op geslaagde trajecten zoals buitengewoon buitengebied en het sportakkoord en gebruiken vanzelfsprekend de ideeën van burgerinitiatieven zoals van EVA (Eckelraadse Vrouwen Activiteiten). We gaan onze pilots samen evalueren, want een soepel samenspel en heldere verwachtingen voor raad, college en organisatie zijn onontbeerlijk voor het succes van burgerparticipatie.
4.3 kostenbeheersing in het sociaal domein
In de raadsvergadering van 29 september 2020 heeft uw raad een motie aangenomen "tot hier en niet verder". Het is een cri de coeur waarin u het kabinet oproept met passende middelen en beleidsvrijheid over de brug te komen, omdat de uitvoering van het Sociaal Domein op de huidige manier als een onmogelijke opdracht wordt ervaren. Ons college zal niet nalaten deze boodschap uit te dragen richting de regering, ook via de VNG. Op deze manier kunnen gemeenten geen sluitende begroting opstellen. Dit ontslaat ons niet van de plicht te zoeken naar kostenbesparingen op basis van efficiency en duurzaamheid.
De stijgende kosten worden ook veroorzaakt doordat onze inwoners ouder worden en langer thuis blijven wonen. Hoewel de financiële impact groot is, zal de sturing op de financiën niet ten koste mogen gaan van het bieden van passende ondersteuning voor kwetsbare inwoners. In dat licht is vanuit effectiviteit, doelmatigheid en innovatie aan de taskforce Sociaal Domein gevraagd advies uit te brengen over structurele maatregelen. In deze begroting lukt het ons met een samenstel van diverse ingrepen bij jeugdzorg, Wmo en Participatie € 482.000 minder uit te geven. We hebben ervoor gekozen onze afwegingen in een aparte paragraaf op te nemen in deze begroting, zie daarvoor Bijlage Sociaal Domein in Programma 1.
Twee vliegen in één klap: dat beogen we met ons voornemen om voor het onderdeel Participatie uit het samenwerkingsverband Sociale Zaken Maastricht Heuvelland (SZMH) te stappen. We richten ons op meer integraliteit voor onze inwoners door werk- en inkomensondersteuning te koppelen aan jeugdzorg en maatschappelijke ondersteuning en daarmee het “dichtbij het leven” principe meer inhoud te geven. Daarnaast verwachten we hiermee een structurele kostenbesparing te kunnen realiseren, namelijk ongeveer € 200.000 vanaf 2022.
4.4 kwalitatief investeren in de organisatie
We blijven investeren in de kwaliteit van de organisatie en de mensen die er in werken. Meer dan ooit realiseren we ons dat de mensen die werken voor de gemeenschap in Eijsden-Margraten het verschil kunnen en moeten maken. Dat vergt aandacht, visie, een lerende cultuur en ruimte voor ontwikkeling. We gaan voor kwaliteit boven kwantiteit.
Onze aandacht voor de organisatie is derhalve opgebouwd uit meerdere onderdelen. Zie voor een uitgebreide beschrijving de paragraaf bedrijfsvoering.
- Een taakstellende bezuiniging van € 250.000 in 2021 en € 350.000 in 2022 zullen wij realiseren en zal structureel van aard zijn. Daarmee reduceren wij de omvang van de ambtelijke organisatie met ongeveer 5 fte.
- Het budget voor ziek/piek/expertise wordt verhoogd tot een niveau van 4% van de loonsom. Voor inhuur als gevolg van ziek/piek/expertise is nu jaarlijks € 320.000 beschikbaar. Dit blijkt een te krap budget, zeker met een verzuim van 8,5% medio 2020, maar ook met een na te streven verzuim van 5%. Voor Eijsden-Margraten betekent dit vanaf 2022 een ophoging van dit budget van € 172.000.
- Er wordt één structureel budget voor ontwikkeling van de organisatie gehanteerd. Momenteel is er sprake van een diversiteit aan incidentele budgetten met diverse, deels overlappende doelstellingen. Dat is niet transparant. Gelet op de noodzaak om continu in ontwikkeling te blijven, vormen wij een structureel budget van 3,5% van de loonsom voor een lerende organisatie: dienstverlening en burgerparticipatie, netwerkend werken, opgavegerichte teams en een effectief samenspel met raad en college. Dit betekent jaarlijks budget van € 433.000. In de begroting zit structureel € 175.000. In 2020 en 2021 is er voldoende budget uit incidentele middelen. Vanaf 2022 is een structurele verhoging nodig van € 258.000.
4.5 bewust niet ingrijpen
Van de 21 keuzeopties om de financiële huishouding ten positieve te beïnvloeden, is een aantal voorstellen niet geselecteerd, omdat die een te grote negatieve impact zouden hebben op de kwaliteit van leven in Eijsden-Margraten. Het sociaal weefsel dat in corona-tijd ondersteuning verdient laten we dus bewust intact.
Dit leidt er toe dat in voorliggende programmabegroting geen bezuinigingen zijn opgenomen voor:
- Onderhouds- / beheerskosten begraafplaatsen kerkbesturen.
- Subsidieverordening vrijwilligersorganisaties.
- Zwembad en zwemregeling
- Bibliotheekwerk.
- Uittreden Omnibuzz.
- Tariefsverhoging gebruikers Omnibzz.
- Onderhoud wandelpaden
4.6 inkomsten verruimen
Voor wat betreft de leges en belastingen worden extra inkomsten gegenereerd door een tariefsverhoging die gebaseerd is op kostendekkendheid. Dit geldt voor de leges Wabo, huwelijken en grafrechten.
- Wabo leges (beoogde extra inkomsten € 225.000).
- Leges burgerzaken, te weten huwelijken en grafrechten (beoogde extra inkomsten € 65.000).
- Toeristenbelasting (autonome extra inkomsten € 100.000).
4.7 overige maatregelen
De ingezette lijn rondom het afbouwen van de vastgoedportefeuille wordt doorgezet. Dat levert een besparing op van € 25.000. Op het gebied van de sportaccommodaties wordt over de brede linie een optimalisatie doorgevoerd, hetgeen een besparing van € 100.000 dient op te leveren. Daarnaast is een besparing voorzien van € 26.000 door de frequentie van onkruidbestrijding bij te stellen van 6 naar 4 keer per seizoen. Voorts leidt een technische bijstelling op het terrein van dorpspleinen en speelvoorzieningen tot structurele besparingen van € 66.000. De implementatie van het dienstverleningsconcept, geënt op maatwerk en gebruikmakende van de digitale ontwikkelingen, draagt bij aan een optimalisering van de fysieke dienstverlening. Op termijn kan hierdoor de dienstverlening worden gecentraliseerd. Hiermee ontstaat een besparingspotentieel vanaf 2023 en 2024 van respectievelijk € 15.000 en € 60.000.
4.8 onbenutte OZB inzetten bij negatieve effecten gemeentefonds
Het saldo is na de financiële interventies voor de jaren 2022 en verder nog steeds negatief. Een groot deel hiervan wordt veroorzaakt door de effecten van de herverdeling van het gemeentefonds. We ontkomen er niet aan om de onbenutte belastingcapaciteit in te zetten ten gunste van de uitdagingen waar we voor staan. In dat licht is er voor gekozen de “OZB ruimte te benutten voor toekomstige tegenvallers van het gemeentefonds”. Dit betekent dat een extra OZB verhoging gekoppeld wordt aan de ontwikkeling van de effecten van de herverdeling van het gemeentefonds. Uitgangspunt is dat het bedrag van de OZB-verhoging (en daarmee de procentuele verhoging) vastgepind wordt op 1/3 van de afname van de het gemeentefonds.
4.9 septembercirculaire 2020
De septembercirculaire laat voor de jaren 2021 en 2022 een positieve bijstelling zien en voor de jaren 2023 en 2024 een negatieve bijstelling. Voor 2022 is dit een vertekend beeld aangezien hierin de vergoeding voor de kosten jeugdzorg zijn opgenomen. Deze vergoeding hadden wij reeds als stelpost in onze begroting opgenomen. Deze mutatie is verwerkt bij bijstelling begroting 2021-2024.
4.10 doorrekenen staten begroting en technische bijstellingen
De kadernota is de opmaat voor de conceptprogrammabegroting 2021-2024. De doorrekening van de staten en de technische bijstelling van de begroting hebben nog geleid tot aanpassing van het saldo van de kadernota.